Zakonopravilo Svetog Save, Ilovički prepis (1262) fototipsko izdanje sa prevodom na srpski jezik (Paket sadrži tri toma)

Svrha prevoda fototipskog izdanja Ilovičkog prepisa (1262) Zakonopravila Svetog Save je da pomenuta knjiga postane dostupna, budući da gotovo puna dva veka domaći i strani naučnici, uglavnom istoričari, filolozi, pravnici i teolozi, ističu važnost proučavanja najveće srpske rukopisne knjige, Zakonopravila, koja se u literaturi pojavljuje i pod imenom Krmčija. Pomenutim nazivom naneta je nepravda sastavljaču i prevodiocu Svetom Savi, koji u prvoj rečenici ovog dela ističe da je reč o Zakonopravilu, čiji je naziv nastao po uzoru na grčku složenicu kojom se kazuje da knjiga sadrži, u osnovi, građanske zakone i crkvena pravila na četiri stotine listova pergamenta.

Zakonopravilo svojim oblikom jednine zapravo iskazuje množinu, zato što sadrži više od stotinu vizantijskih spisa različite sadržine: dogmatkse, crkvenokanonske, crkveno-građanske, pravne, moralne, asketske, liturgičke, a čini ga šest uvodnih glava i šezdeset i četiri osnovne glave.

Bez Zakonopravila nezamislivo bi bilo osnivanje i ustrojstvo Srpske crkve na prelazu iz druge u treću deceniju XIII veka, kao i učvršćivanje samodržavnosti Srbije. Ovaj pravni spomenik stariji je od Dušanovog zakonika blizu sto trideset godina. Regulisao je sav crkveno-građanski život u srednjovekovnoj Srbiji, a svoju primenu nije izgubio ni posle stupanja na snagu Dušanovog zakonika. Za Srpsku crkvu predstavlja zvanični pravni kodeks od vremena dobijene autokefalnosti 1219. godine do danas. Drugim rečima, nijedan srpski srednjovekovni pravni spomenik nije umanjio autoritet i značaj Zakonopravila. Svi se oni, počev od Žičke povelje do Povelje kneza Lazara naovamo, pozivaju na Zakonopravilo. Ovo delo je i proti Matiji Nenadoviću poslužilo kao osnovi izvor za prvi pisani zakon ustaničke Srbije, u maju 1804. godine. Najviše je od svih pravnih spomenika uticalo da srpski narod, koji je bio izložen snažnom uticaju vizantijske kulture, sačuva svest o samobitnosti. Daleko značajniju ulogu za srpski narod Zakonopravilo ima u pogledu odnosa prema Rimokatoličkoj crkvi i evropskim narodima. Zakonopravilo je služilo kao glavni pravni izvor, kao corpus juris utriusque za svo istočnoslovenstvo i slovenske crkve (za Bugarsku i za Rusiju, te delimično i za Rumunsku crkvu).

Nakon više od četiri decenije ogromnog samopregalačkog rada, naporednog korišćenja odgovarajućih izvornika sa Svete Gore, Svete Ekatarine na Sinaju, iz Carigrada, Rima, Moskve, Petrograda, Patmosa i drugih mesta, zahvaljujući zavidnom stručnom znanju i poznavanju materije, dr Miodrag M. Petrović uspeo je da objavi i prevede Zakonopravilo Svetog Save na savremeni srpski jezik.

Izvod iz knjige dr Miodraga M. Petrovića,  „Crkveno-građanski značaj Zakonopravila Sv.Save“

IZ POGOVORA FOTOTIPSKOG IZDANjA

U LITERATURI JE OVA KNjIGA POZNATA POD OPŠTIM IMENOM KRMČIJA.

Taj naziv je pozajmljen. Pravo ime, koje ona nosi još od svetoga Save, neopravdano je zanemareno. Na samom početku rukopisa sastavljač predstavlja svoje delo rečima: „Sa Bogom se počinju ove knjige, grčkim jezikom zvane nomokanon, a našim jezikom se kažu zakonopravilo“. Zakonopravilo je, dakle, isto što i nomokanon, što će reći, knjiga koja sadrži građanske zakone i crkvena pravila ili kanone. Zato ćemo sa razlogom tu knjigu, ubuduće, zvati Zakonopravilo svetoga Save, umesto Krmčija.

Fototipsko izdanje Ilovičkog prepisa Zakonopravila svetoga Save ostvarili smo iz dva osnovna razloga:

a) on je najstariji među sačuvanim prepisima srpske redakcije,

b) njega su naučnici, i pored povremeno ispoljenih kolebanja, isticali kao najbolji predložak za kritičko izdanje Krmčije. 

Nesporna je činjenica da je fototipija tog izuzetno važnog pravnog spomenika srpske kulture trebalo odavno da postane dostupna proučavaocima svuda u svetu.

Uz fototipsko izdanje objavljujemo: 1. sadržaj Zakonopravila, 2. objašnjenja reči iz sadržaja - naslova, 3. pogovor, 4. belešku o životu i radu svetoga Save i, 5. sažet tekst o značaju Zakonopravila, preveden na grčki, ruski, francuski, nemački i engleski jezik. Sadržaj je detaljan kako u delu kanonskog tako i u delu građanskog prava. 

Ovo izdanje je, spolja gledano, zadržalo veličinu originala kodeksa (1:1), dok su listovi rukopisa neznatno smanjeni, u proseku do 5%. Smanjivanje je nastalo zbog veličine listova samog kodeksa, jer oni nisu svuda jednaki, i zbog veličine štamparskog papira.

ZAKONOPRAVILO SVETOGA SAVE JE SVOJEVRSTAN NOMOKANONSKI KODEKS, sastavljen s početka XIII veka za Srpsku državu i Srpsku pravoslavnu crkvu, zvanično osnovanu 1219. godine.

Kao zbornik crkvenih i građanskih propisa, Zakonopravilo je nastalo iz vizantijskih nomokanonskih kodeksa. Sama ta činjenica, da se zasniva na više od jednog kodeksa, objašnjava zašto se razlikuje od svih poznatih grčkih zbornika. Svojevrsnost srpskog Nomokanona u odnosu na vizantijske nomokanonske kodekse ogleda se ne samo kad njen sastavljač slobodno odabira i raspoređuje nomokanonsku građu, već i kad sinoptičke kanone Stefana Efeskog (VI v.) i Aristinova tumačenja (XII v.) katkad zamenjuje punim tekstom kanona ili Zonarinim komentarima (XII v.). Takođe, prilikom prevođenja, proširuje pojedine grčke tekstove svojim objašnjenjima, katkad ih skraćuje ili iznova sastavlja.

Protograf Zakonopravila svetoga Save nije sačuvan. Najstariji prepis je iz 1262. godine, poznat pod imenom Ilovička krmčija. Sastoji se od 400 listova na pergamenu, razmera 24 h 31 sm (tekst: 8,5 X 23,5 sm). Čuva se u Arhivu Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu, pod signaturom III S 9.

Proučavanje Zakonopravila svetoga Save otkriva težnju Srba da svoj crkveni i građanski život usklade sa zakonima koji se zasnivaju na božanskom zakonodavstvu.

U pogovoru Zakonopravila ističe se: „...Pojaviše se na svetlost slovenskog jezika ove bogonadahnute knjige, zvane nomokanon, jer pre toga behu pomračene oblakom mudrosti grčkog jezika; sada pak zablistaše, to jest, protumačene su i blagodaću Božjom jasno sijaju, odganjajući tamu neznanja i sve prosvećujući razumnom svetlošću, i od greha izbavljajući. Svaki pak učitelj, hoću da kažem episkop ili prezviter ili drugi ko ima učiteljski čin, ako ne zna dobro ove knjige - ni samog sebe ne zna ko je, a proniknuvši u dubinu ovih bogonadahnutih knjiga kao u ogledalu videće i sebe kakav je, i kakav treba da bude, i druge će poznati i naučiti...“ (str. 3986).

Ovakvo kazivanje potvrđuje da je srpski narod svestan ne samo koliko je povezan sa vizantijskim pravom, već i da je sačuvao punu samostalnost, samodržavnost, samocrkvenost Zakonopravilo je starije od Dušanovog zakonika (1346. i 1349. godine) oko 130 godina. Punu važnost je, međutim, zadržalo i posle obnarodovanja navedenog zakonika. U Srpskoj pravoslavnoj crkvi se sve do danas smatra zvaničnim pravnim kodeksom. Blagodareći sastavu i praktičnoj primeni koju je imalo, Zakonopravilo svetoga Save je krajem XIII veka postalo poznato u Bugarskoj, a preko nje i u Rusiji. U obema ovim zemljama imalo je široku primenu. Sveti Sava je na taj način svojim Zakonopravilom tešnje povezao Srbe sa Bugarima i Rusima, ujedno i sa vizantijskim zakonodavstvom, a preko ovoga delimično i sa rimskim. Prohiron (grč. Ο προχειρος νομος Ho proherios nomos, nacrti zakona, priručni zakon) je, na primer, prvi put u Zakonopravilu svetoga Save preveden i postao poznat pravoslavnim slovenskim narodima.

Sveti Sava

SAVA I, ARHIEPISKOP SRPSKI (1219-1233) I SVETITELj, ROĐEN JE 1174. godine. Bio je najmlađi sin Stefana Nemanje, velikog župana srpskog (1166-1196), potonjeg svetitelja - Simeona Mirotočivog. Na krštenju su mu dali ime Rastko. „A kad (Rastko) odraste do petnaeste godine - prema kazivanju životopisca Teodosija - roditelji mu odeliše jednu stranu ...

KNjIGE KOJE NAS PRIVODE LOGOSU

NARODNO DELO,  ZAKONOPRAVILO SVETOG SAVE NEDAVNO ZABELEŽENI IZBOR PEČATOVOG KRITIČARA: VREDNI NASLOVI SA OVOGODIŠNjEG SAJMA KNjIGA Nedavno se, u izdanju „Narodnog dela“ iz Beograda, a sa priređivanjem i ...

Sveti Sava

Svrha fototipskog izdanja Ilovičkog prepisa (1262) Zakonopravila Svetog Save je da pomenuta knjiga postane dostupna, budući da gotovo puna dva veka domaći i strani naučnici, uglavnom istoričari, filolozi, pravnici i ...